Czym jest automatyczna skrzynia biegów?
W samochodach z manualną skrzynią biegów dla zmiany przełożenia podczas jazdy konieczna jest twoja aktywność – musisz popchnąć delikatnie gałkę w odpowiednim kierunku. Natomiast skrzynia automatyczna, nazywana również automatem, w sposób samoczynny zmienia przełożenia w trakcie jazdy. Kierowca nie musi się tym zajmować, co ułatwia koncentrację na tym, co się dzieje na drodze. To z kolei ma bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo i dynamikę jazdy.
Kilka słów na temat historii skrzyni biegów
Pierwszą skrzynię biegów, jeszcze nie automatyczną, a manualną stworzył francuski konstruktor Rene Panhard w 1891 roku. Wówczas była to zaledwie 3-stopniowa skrzynia, która została zamontowana do silnika o pojemności 1,2 l w układzie V, z dwoma cylindrami. Zbudowana była z 2 wałków z kołami zębatymi o prostych zębach i różnej średnicy. Każda zmiana przełożenia z wykorzystaniem nowego urządzenia motoryzacyjnego odbywała się za pomocą kół zębatych, które przesuwały się wzdłuż osi wałka i zazębieniu z kołem zamontowanym na sąsiednim wałku. Napęd z kolei przekazywany był przy użyciu przekładni łańcuchowej na koła tylne. Kierowca musiał wykazać się dużymi umiejętnościami, by zmienić bieg, a wszystko przez to, że pierwotne skrzynie nie miały synchronizatorów.
Droga ku doskonałości, czyli jak powstała skrzynia automatyczna
Pierwsza, automatyczna skrzynia biegów powstała w 1904 roku w Bostonie w USA, w warsztacie należącym do braci Sturtevant. Konstruktorzy wyposażyli ją w dwa biegi do przodu a do jej działania wykorzystali siłę odśrodkową. Zmiana przełożenia z niższego na wyższy następowała właściwie samoczynnie, podczas wzrostu obrotów silnika. Kiedy te obroty spadały, mechanizm skrzyni automatycznej sam zrzucał bieg na niższy. Pierwotna konstrukcja automatycznej skrzyni biegów okazała się niedoskonała i często zawodziła, głównie z powodu wykorzystania przy jej budowie niskiej jakości materiałów.
Duży wkład w rozwój automatów w samochodach miał Henry Ford, który zbudował model T pojazdu i przy okazji zaprojektował planetarną skrzynię biegów z dwoma przełożeniami w przód oraz z biegiem wstecznym. Sterowanie nią trudno nazwać całkowicie zautomatyzowanym, ponieważ kierowca obsługiwał biegi pedałami, ale to było po prostu łatwiejsze. W tym czasie automatyczne skrzynie biegów były uproszczone, a w ich skład wchodziło sprzęgło hydrauliczne i przekładnia planetarna.
Półautomatyczną, sekwencyjną skrzynię biegów, która wykorzystywała tradycyjne sprzęgło i przekładnię planetarną sterowaną hydraulicznie, wynalazł w okresie międzywojennym General Motors i REO. Z kolei marka Chrysler stworzyła konstrukcję wykorzystującą samoczynne sprzęgło hydrauliczne i mechaniczną przekładnię. Samochód pozbawiono jednego z pedałów, ale pozostawiono drążek zmiany biegów. Skrzynie typu Selespeed czy Tiptronic powstały na bazie rozwiązań półautomatycznych.
Hydra-matic, czyli pierwsza skrzynia automatyczna hydrauliczna
Pierwszą, która doczekała się masowej produkcji była skrzynia automatyczna hydrauliczna – hydra-matic. Wyposażano w nią samochody osobowe. Charakteryzowała się tym, że miała cztery przełożenia oraz bieg wsteczny. Pod względem konstrukcyjnym miała przekładnię planetarną i hydrauliczne sprzęgło, dzięki czemu nie było potrzeby jego odłączania.
W maju 1939 roku, tuż przed wybuchem II wojny światowej, koncern General Motors zastosował automatyczną skrzynię biegów – Hydra-matic w marce Oldsmobile do samochodów z roku modelowego 1940. Przekładnia ta stała się wyposażeniem opcjonalnym już rok później w pojazdach osobowych marki Cadillac. Okazało się, że klienci chętnie kupowali samochody z automatyczną skrzynią biegów, dlatego GM zaczęło sprzedawać licencję na skrzynię hydrauliczną. Kupiły ją takie marki, jak: Rolls Royce, Lincoln, Bentley czy Nash. Po wojnie w 1948 roku Hydra-matic stała się opcją do wyboru w modelach Pontiaca.
Inne rozwiązania zastosowane w automatycznych skrzyniach biegów
Chevrolet i Buick nie skorzystali z licencji GM, ale opracowali własne skrzynie. Buick stworzył Dynaflow z przemiennikiem momentu obrotowego zamiast sprzęgła hydraulicznego. Chevrolet zaś zastosował konstrukcję Powerglide, która wykorzystywała dwubiegowy konwerter momentu obrotowego i hydrauliczną przekładnię planetarną.
Po początkowych rozmowach ze Studebakerem o możliwości zakupu licencji na automatyczną skrzynię DG, Ford stworzył swoją licencję – Ford-O-Matic z 3 biegami w przód i jednym biegiem wstecznym, która wykorzystywała zintegrowany przemiennik momentu obrotowego i przekładnię planetarną.
Rozwój automatycznej skrzyni biegów przyspieszył w 1980 roku, a przyczynił się do tego Harry Webster z Automotive Products, który wpadł na pomysł, by użyć podwójnego sprzęgła. Dwusprzęgłowa skrzynia DSG likwiduje przemiennik momentu obrotowego, który stosowany był w konwencjonalnych automatach z przekładnią epicykliczną. Obecnie dostepne są rozwiązania wykorzystujące przekładnie z podwójnym sprzęgłem wielotarczowym skąpanym w oleju. Dostępne są także wersje z tzw. suchym sprzęgłem. Pierwszym, seryjnie produkowanym samochodem ze skrzynią DSG był Volkswagen Golf Mk4 R32 z 2003 roku.
Jak działa automatyczna skrzynia biegów?
Współcześnie montowane w samochodach różnych marek skrzynie automatyczne, nazywane automatami samoczynnie zmieniają biegi. Kierowca nie musi tego robić ręcznie, dlatego może płynnie jeździć autem, bez konieczności kontrolowania przełożenia względem aktualnie osiąganych obrotów silnika.
Samochody z automatyczną skrzynią biegów mają tylko dwa pedały – hamulec i gaz. Sprzęgło nie jest potrzebne dzięki wykorzystaniu rozwiązania hydrokinetycznego, które obsługiwane jest przez automat.
Jak uniknąć usterek i konieczności naprawy automatycznych skrzyń biegów?
Przy zastosowaniu się do kilku podstawowych zasad korzystania z automatu, unikniesz typowych awarii. Aby naprawa automatycznej skrzyni biegów nie stała się koniecznością:
- nie przełączaj zbyt szybko i gwałtownie biegów;
- przed wrzuceniem biegu wstecznego zatrzymaj auto całkowicie i dopiero wybierz położenie R (bieg wsteczny). Skrzynia zaskoczy bardzo szybko i będziesz mógł docisnąć pedał gazu, by ruszyć samochodem do tyłu;
- zatrzymaj auto, jeśli wybierasz inną pozycję skrzyni automatycznej – P (tryb parkingowy), która przeznaczona jest do postoju samochodu po zatrzymaniu go na parkingu albo pozycję N (neutralną) podczas jazdy.
Jeśli gwałtownie wciskasz pedał przyspieszenia podczas jazdy lub ruszania, szkodzisz swojej automatycznej skrzyni biegów. Takie działanie może doprowadzić do przedwczesnego zużycia skrzyni.
Wymiana oleju w skrzyni automatycznej
Podczas eksploatacji automatycznej skrzyni biegów pamiętaj, aby na bieżąco kontrolować poziom oleju. Wymiana oleju w skrzyni automatycznej powinna odbywać się w okresie przewidzianym i wskazanym przez producenta samochodu. Dlaczego jest to tak istotne? Otóż, jeśli pozostawisz zużyty olej zbyt długo albo jego poziom będzie niepokojąco niski, może to doprowadzić do zatarcia elementów przekładni i awarii. Naprawa automatycznych skrzyń biegów w takiej sytuacji narazi cię najprawdopodobniej na wysokie koszty.
Pamiętaj, by wybierać odpowiednie, dedykowane oleje do automatycznej skrzyni biegów.
Jak uniknąć uszkodzenia skrzyni w trakcie holowania automatu?
Kolejny problem może wywołać holowanie automatu na nieprawidłowym biegu. Musisz wiedzieć, że nawet w pozycji N, czyli neutralnej, automatyczna skrzynia nadal pracuje, ale już wyłączony jest jej układ smarowania. Jak zapewne się domyślasz, prowadzi to do przegrzania się elementów skrzyni i do ich awarii. Przed rozpoczęciem holowania samochodu wyposażonego w automat zajrzyj do jego instrukcji, by wiedzieć jak to zrobić prawidłowo. Holowanie automatu jest możliwe, ale na niewielkich dystansach i z prędkością nieprzekraczającą około 50 km/h.